Kako muzika utiče na psihu i psihološko stanje ljudi

Dek@n
Mirsad Halkić Ćami

Umjetnost je najsuptilniji oblik ljudske prakse, čiji je cilj stimuliranje ljudskih čula, ljudskog uma i duha.

Uobičajena je podjela umjetnosti na 7 vrsta: arhitektura, vajarstvo, slikarstvo, muzika, književnost, pozorište i film. Iako su sve one u velikoj mjeri zastupljene, muzika odudara od svih ljudskih djelatnosti, kako zbog svoje sveprisutnosti, tako i zbog svoje drevnosti. Nijedna poznata ljudska kultura, ni danas niti bilo kad u do sada zabilježenoj historiji, nije bila bez muzike. Stari narodi su muzici pridavali izuzetan značaj. Prema starim Kinezima, muzika, odražava harmoniju između neba i zemlje. Heleni su bili duboko uvjereni da muzika utiče na slušaočevu dušu moralno i vaspitno, dok se u Palestini i na području Mezopotamije, muzika smatrala sredstvom za dobivanje božje naklonosti. O muzici starih naroda saznajemo sa reljefa na zidovima palata, grobnica i hramova. U ovo doba se javljaju prve teorije muzike, ali nije bilo notacije, pa su se melodije prenosile usmeno s koljena na koljeno. Tek u hrišćanskom periodu muzika dobija uže značenje kao čisto tonska umjetnost. Ona zvucima izražava osjećanje, raspoloženje, stavove i predstave o događajima. Dopire u našu svijest pomoću čula sluha. Sam pojam muzike potiče iz Stare Grčke (mousike – grčka riječ). Kako su u staro-grčkoj mitologiji muze bile boginje i zaštitnice umjetnosti i lijepih vještina, pojam muzika obuhvatao je sve one umjetnosti koje su uticale na obrazovanje duha i srca.

Šta je muzika? Odakle potiče? Zašto nas neki nizovi zvukova toliko pokreću, dok drugi kao što je lavež psa ili škripanje kočnica- u mnogima izazivaju neprijatna osjećanja? Kako muzika nekom lako ide od ruke dok drugima ne ide? Odakle potiče kreativnost? Zašto nas neke pjesme toliko pokreću, a druge nas i ne dotiču? A kakva je u svemu tome uloga percepcije? Razumijevanje zbog čega volimo muziku i šta nas to u muzici privlači jeste prozor u suštinu ljudske prirode. Svako novo pitanje otvara vidike i um ka razumijevanju složenosti muzike, svijeta, iskustava i doživljaja. Kao što je filozof Pol Čerčland primjetio, ljudi oduvjek teže da spoznaju svijet, kroz čitavu poznatu istoriju. Naša znatiželja je otkrila mnogo toga što je priroda skrivala od nas: dimenzije prostora i vremena, strukturu materije, mnoštvo oblika energije, porijeklo svemira, prirodu samog života zahvaljujući otkriću DNK. Ipak jedna misterija nije otkrivena – to je misterija ljudskog mozga i njegovog stvaranja misli i osjećanja, nada i želja, ljubavi i doživljaja ljepote, plesa, likovne umjetnosti, književnosti i muzike. Psihologija je nauka koja ima odgovore na neka od tih pitanja – o muzici, percepciji, ličnosti, kreativnosti i o jedinstvenom instrumentu koji pokreće sve to: ljudskom mozgu.

Unski lađari 2021.

MUZIKOTERAPIJA

Očigledno je da muzika utiče na nas htjeli mi to ili ne. Kako objasniti ovako snažan utjecaj muzike na čovjeka? Istraživanjem utjecaja koji muzika ima na ljudsko tijelo najviše se bavi grana medicine pod imenom muzikoterapija čije su osnove postavljenje sredinom 20. vijeka u SAD-u. Još 1944. godine u Vašingtonu je osnovana ustanova Music Research Foundation sa ciljem da istražuje i razvija nove metode kontrole ljudskog ponašanja i emocija. Ovaj projekat je pokrenula američka vlada zbog potrebe za novim metodama psihijatrijskog tretmana veterana iz Drugog svjetskog rata. Tokom istraživanja naučnici su brzo došli do zaključka da muziku registruje onaj dio mozga zadužen za osjećanja i čulne doživljaje. Zapravo, muzika zaobilazi moždane centre upravnog dijela mozga, odgovornih za razum i inteligenciju i ulazi preko hipotalamusa, raskrsnice emocija i čulnih doživljaja. Istraživači opisuju: “Kad draž stigne do hipotalamusa, upravni dio mozga automatski je osvojen.” Dakle, čovjek koji sluša muziku izložen je uticaju čak i ako to ne želi. Zato ljekari smatraju da je muzika izvanredan put do uma retardiranih i duševno bolesnih. Čak i autistična deca reaguju na nju, jer ne moraju voljno da odlučuju – muzika jednostavnim slušanjem dopire do uma. Riječi možda dijeci ne znače ništa, ali je senzorni nivo otvoren za melodiju, omogućavajući tako pristup svijesti.

Najnovija istraživanja potvrđuju veliki uticaj muzike i na bebe, i to na upravo pretkonceptualnom nivou. Značaj muzike u prenatalnom stadijumu veći je od značaja drugih zvukova. U prošlosti su žene širom svijeta pjevale uspavanke svojim još nerođenim bebama, što su moderna istraživanja ocijenila kao značajno jer prve lekcije iz jezika dijete dobija još u materici. Glas koji pjeva obuhvata bogatiji spektar frekvencija nego glas koji govori i zato vrši snažniji uticaj. Neki elemeti muzike, posebno visina, boja, intenzitet tona i ritam jesu elementi koji se koriste i pri govoru. Zbog toga muzika priprema sluh, tijelo i mozak da sluša, prima i proizvodi zvuke govora, tj. da govori. Muziku stoga možemo smatrati predlingvističkim jezikom. Četvoromjesečni fetus reaguje na veoma specifičan način na muziku: ako ga izložimo glasnoj muzici njegovo će srce kucati ubrzano.

Čak i stariji ljudi reaguju pozitivno kad slušaju muziku svoje mladosti, što je fenomen koji se može korisno upotrebiti u muzikoterapiji za stare ljude. Muzikoterapija ima široko polje primjene zbog toga što podrazumijeva korištenje verbalnih i neverbalnih tehnika. Muzikoterapija koristi muziku (zvuk) u dijagnostičke, terapijske i profilaktičke svrhe. Primjenjuje se u svim granama medicine i defektologije, kod djece i odraslih, od najranije dobi do starosti, individualno i u grupi, u bolničkim i vanbolničkim uslovima. Može se primjenjivati kod zdravih osoba u cilju podsticanja rasta i razvoja i u profilaktičke svrhe. Muzikoterapija je pridružena zdravstvena struka i predstavlja nezavisnu profesiju, a primjenjuje je edukovani terapeut – muzikoterapeut.

Nakon postavljene indikacije, muzikoterapeut primjenjuje neku od tehnika muzikoterapije koje su prihvaćene u svijetu, uz prospektivno praćenje i evaluaciju dobivenih rezultata.

Postoje dvije velike oblasti muzikoterapije:

receptivna muzikoterapija– u kojoj subjekat sluša odabrani muzički komad koji mu pomaže da postigne željeni psihološki efekat i

aktivna muzikoterapija – gdje terapeut i pacijent komuniciraju glasom ili instrumentom i ostvaruju komunikaciju kada je verbalna komunikacija otežana ili potpuno onemogućena.

Muzika ima i manipulativnu moć i svakodnevno je slušamo bez naše volje. Zbog toga je malo TV i radio reklama koje nemaju muzičku pratnju. Cilj većine reklama je da kupovina postane emocionalna, a ne logična akcija. Često riječi i nemaju mnogo smisla, ali uz odgovarajuću muziku i slike u pozadini, reklama će djelovati na emocije slušalaca. Muzika je najrazgovjetniji, najartikulisaniji jezik nesvjesnog. Muzički sadržaj je najjači čulni stimulans za koji se zna. Ona djeluje na naše emocionalne sposobnosti jače i brže nego proizvod bilo koje druge aktivnosti.

Doček Nove 2022.godine

MUZIKA I EMOCIJE

Dokazano je da muzika utiče na ljude, i pozitivno i negativno. Ovi uticaji mogu biti prolazni i dugotrajni. Muzika povezuje sve emocionalne, duhovne i fizičke elemente univerzuma. Ona može mijenjati raspoloženje osobe. Utvrđeno je i da izaziva fizičke reakcije kod mnogih ljudi istovremeno, takođe ima sposobnost da ojača ili oslabi emocije. Muzika je organizovan zvuk, ali ta organizacija mora da sadrži elemente neočekivanog – inače je emocionalno prazna i robotizovana.

Svako je nekad u životu iskusio jake tjelesne doživljaje slušajući muziku. Žmarci niz kičmu, naježenost, suze, ”treperenje” u stomaku ili smijeh. To su samo neke od reakcija koje se javljaju kad nas muzika duboko dirne, ”uradi” ili ”razbije”. U slučaju muzike koja se najbolje uklapa u situaciju, pojedinac će vjerojatno imati najveću predispoziciju da na nju emocionalno reaguje.

Da li su emocije koje doživljavamo dok slušamo muziku iste one emocije koje doživljavamo u realnim životnim situacijama. Poznato je da osjećanja imaju veliku moć i da, iako mnoge ljudske aktivnosti djeluju kao svjesno i razumski pokrenute, zapravo glavnu snagu crpe iz osjećanja. Za svoja najveća dela čovjek biva pokrenut osjećanjima koja se u njemu bude. Pitanje je da li i osjećanja koja doživljavamo uz muziku imaju istu takvu pokretačku moć. U psihologiji se osjećanja definišu kao specifična ponašanja koja se javljaju kao odgovor na neke procese oko nas ili u nama samima. Kako su osjećanja zapravo reakcija na nešto, ona su uvijek po pravilu orjentisana prema situaciji ili osobi koja iz nekog razloga značajna i uspijeva da ih provocira. Za javljanje osjećanja potrebno je da postoji nešto što će ih pokrenuti, da je pri tom to nešto osobi značajno i da je zbog toga u tom trenutku osoba kognitivno usmjerena na to. Ipak, ova definicija se ne može primjeniti na osjećanja izazvana muzikom. Muzika može biti pozadinska i ne mora biti u centru pažnje slušaoca, ali ipak može uticati na njegovo emotivno stanje. Realna stimulacija, koja je inače okidač za javljanje emocije, u slučaju muzike također izostaje. Sve ovo dovodi do pitanja da li, ukoliko se način nastanka ovoliko razlikuje, to neminovno dovodi i do razlike u kvalitetu emocije?

Emocije izazvane muzikom zapravo su samo odbljesak realnih osjećanja koji se vraćaju onda kada nas neka melodija podsjeti realnih životnih situacija. Mnoge ljude neka pjesma može, kao po pravilu, uvijek rastužiti, dok ih druga može oraspoložiti i to sve samo zbog toga što ih podsjeća na neke prošle trenutke. Ipak, ne možemo sve doživljaje koje muzika izaziva u nama objasniti time što nam ona zapravo pomaže u buđenju nekih uspomena. Ukoliko bi moć muzike zaista bila u tome, onda bi načini na koje reagujemo na različite pjesme bili uslovljeni našim prethodnim iskustvima i u zavisnosti od toga se i razlikovali. Iako se ovo ponekada dešava, ipak najveći broj ljudi na istu muziku reaguje na sličan način, najčešće zbog ritma. Samo tijelo sadrži ritmove, u radu srca, hodu, disanju itd. Muzika takođe utiče na: brzinu disanja, električni otpor kože, zjenice, krvni pritisak i puls.

Klasična muzika iz baroknog perioda opušta srce i puls, u ritmu muzike. Kad tijelo postane opušteno i budno, um se lakše skoncentriše. Barokna muzika smanjuje krvni pritisak i poboljšava sposobnost učenja.

U savremenoj muzici možemo primjetiti da se u nekim žanrovima, kao što je tehno, koristi samo ritam bez melodije i harmonije, dok melodija nema smisla bez ritma. Ritam najviše djeluje na naš organizam. Reakcije na muziku lako se mogu primjetiti u ljudskom tijelu. Srce u toku jednog minuta obavi između 60 i 90 otkucaja, dok se za vrijeme slušanja neke hevi metal pjesme puls poveća čak i do tri puta. Međutim, ne mijenja se samo puls, već i radna sposobnost. Problem se povećava kada se taj ritam stalno ponavlja jer to može da ima hipnotički efekat i može da dovede do stanja sličnog histeriji. Isti je problem i sa muzikom istog ili sličnog žanra, koja u kombinaciji blage i spore muzike, i u elementu sa depresivnim tekstom, utiče na osobe koje slušaju i time povećavaju mogućnost pojave nekih depresivnih stanja. To je isto jako opasno, iako muzika nije agresivnog karaktera. Najbolji primjer je pojava novih ”Emo ” pokreta, čiji su poklonici učestalo skloni samoubistvu.

Slušanje tužnih ljubavnih pjesama nesretno zaljubljene osobe upravo podsjeća na njen neuspjeh, ponavlja osjećaj bola i time ga urezuje u dušu. Čak i ako slušalac trenutno nije nesretan u ljubavi, ovakve pjesme predodređuju njegovo ponašanje u prvoj takvoj prilici. Bilo da pjeva o ljubavnim jadima ili o žudnji za voljenom osobom, pjesma poistovjećuje slušaoca sa iskustvom opisanim u pjesmi, koje je često izmišljeno ili prekrojeno, ili samo standardni šablon u muzičkoj industriji. Pa ipak, u povodljivom umu slušalaca, takva “ljubav” postaje stvarni doživljaj, kao kod elektrostimulacije određenih centara u mozgu, i ojačava sa svakim novim slušanjem. S druge strane, muzika koja šalje čovjeku poruku ohrabrenja, ljubavi, nade, pobjede, može od slabog da napravi jakog, od gubitnika – pobjednika.

Muzika u čovjeku stvara ona osjećanja i nameće mu one misli koje dotad nisu bile njegove. Međutim, nije vjerovatno da će slušanje bilo kakve muzike, samo po sebi, izazvati agresivnost, ali kod osoba koje već imaju predispoziciju za nasilje i koje su već usvojile poglede koje izražava dotična muzika, ona može biti podrška za određeno djelovanje. Jedna studija percepcije slušaoca otkrila je da je tek nekoliko njih vjerovalo da je muzika stvarno uticala na njihovo ponašanje.

MUZIKA I LIČNOST

Muzički ukus govori o nama više nego što mi mislimo. U istraživanju koje su 2003. godine sproveli Džejson Rentfrou i Samuel Gosling korišteni su testovi ličnosti koji nam daje, ne samo informacije o osobinama ličnosti već i mnogo više od toga. Korištenjem testa autori ispituju brojne parametre i njihovu povezanost sa muzičkim ukusom, na primjer koliko su suosjećajni, iskreni, kritični, otvoreni za nova iskustva i savjesni ljudi koji slušaju različite muzičke pravce. Tu nije riječ samo o ispitivanju osobina ličnosti već i o tome kakve su naravi, sistema vrijednosti, stavova, kao i emocija i motivacije ljudi koji slušaju određenu vrstu muzike.

Intervjuišući američke tinejdžere o tome koju muziku slušaju, sačinjena je lista od 16 muzičkih žanrova, a zatim su oni svrstani u četiri kategorije:

refleksivna/kompleksna (bluz, džez, klasična i kantri muzika),

intenzivna/buntovnička (rok, alternativna i hevi metal muzika),

optimistična/konvencionalna (religiozna, pop i muzika iz filmova) i

energična/ritmična (rep, hip-hop, soul, funk, elektronska i dens muzika)

Poslije toga je proučavano kako su ove muzičke dimenzije povezane sa dimenzijama ličnosti. Ispostavilo se da su oni koji slušaju refleksivnu/kompleksnu, kao i intenzivnu/buntovničku muziku, otvoreniji za nova iskustva u poređenju sa preostale dvije grupe. Dok su oni koji slušaju optimističnu/konvencionalnu muziku najmanje otvoreni za nova iskustva, ali su zato ekstrovertni i pokazuju visok stepen saradnje i savjesnosti. Oni koji vole energičnu/ritmičnu muziku, su ekstrovertni i spremni na saradnju. U skladu sa tim, ljudi vole određenu vrstu muzike jer posjeduju određene karakteristike ličnosti koje ta muzika zadovoljava. Ekstroverti najviše vole muziku koja inicira socijalne interakcije, na primjer dens muzika. Osobe koje su veoma otvorene za iskustva vole “teške i mračne” tipove muzike, recimo hevi-metal. Smireniju muziku radije slušaju osobe koje su rezervisane, tihe i oprezne. Tipičan introvert strogo kontroliše i pokušava da izbjegne uzbuđenje, promjene i većinu socijalnih aktivnosti, pa je laganija muzika njegov logičan izbor. Sa druge strane, one koji vole bučniju muziku, odlikuje druželjubivost, energičnost i optimizam, to su pričljive i aktivne osobe, koje vole velike skupove ljudi i uzbuđenja.

Druga važna linija razlikovanja osoba koje vole laganiju od onih koje vole bržu i “težu” muziku jeste stepen otvorenosti za iskustva. Opšta tendencija je da su oni koji slušaju smireniju muziku u većem stepenu zatvoreni za nova iskustva, nerijetko imaju konvencionalan izgled, ponašanje, stavove, više vole poznato u odnosu na novo, i imaju umjerenije emocionalne reakcije. Nasuprot njima, ljubitelji “težeg” zvuka su otvoreni za nova iskustva, karakteriše ih intelektualna radoznalost, potreba za promjenom i nezavisnost mišljenja.

Muzički izbor i tip ličnosti u neposrednoj su vezi sa ponašanjem pojedinca. Muzički izbor se uglavnom stvara u adolescenciji. Adolescencija je životni period kada je izuzetno važna samostalnost, kritičko preispitivanje stavova odraslih, borba protiv autoriteta i buntovna orijentacija. Rok muziku sluša tip ličnosti koji voli različitosti, pokazuje otpor, dovodi u pitanje uobičajena mišljenja i ideje, pokazuje nezavisnost u mišljenju i sklon je formiranju originalnih stavova. Sa izlaskom iz adolescencije gasi se potreba za otporom prema autoritetima i nastupa adaptacija na preovlađujući sistem vrijednosti.

Nalazi brojnih studija širom svijeta svjedoče o tome da je povezanost između sklopa ličnosti i izbora muzike čak fiziološki, tačnije neurološki uslovljena. Za to je zadužena specifična nervna struktura smještena u centralnom djelu moždanog stabla. Ova struktura zove se retikularni aktivacioni sistem (RAS) i njegova glavna funkcija je da održava mozak na optimalnom nivou budnosti. Smatra se da su RAS ekstroverta i introverta različiti. RAS ekstroverta je hiposenzitivan, nedovoljno osjetljiv prilikom prijema stimulacije koja dolazi iz spoljašnjeg svijeta. Zato je ekstrovertima potrebna dodatna, intenzivna stimulacija da bi RAS bio aktivan. Oni tako imaju potrebu za brzom i bučnom muzikom, jer bi u suprotnom doživjeli efekte dosade i pospanosti. RAS introvertnih je hipersenzitivan, aktivira se i na veoma blage draži. Sa druge strane, intenzivnije draži za introverte mogu biti čak i bolne, pa oni biraju mirniju i laganiju muziku.

Koncert: 25 godina postojanja Linije života (Trg Alije Izetbegovića, Bosanska Krupa)

Osim što sklop ličnosti diktira našu putanju kroz svijet muzike, isto tako je i naše životno putovanje u velikoj mjeri moguće predvidjeti na osnovu muzike koja nas pokreće.

ZAKLJUČAK

Muzika značajno utiče na naše živote, jer ne postoji osoba koja može da prizna da ne voli muziku i da nema omiljenu pjesmu ili omiljenog pjevača. Mnogi ljudi žive i dišu kroz muziku, drugi zarađuju novac od nje, a nekima je ona jedini način da se opuste. Zato se kaže da je muzika najbolja terapija koja liječi bolesti kao i poremećaje sa mozgom. Ono što osoba sluša oslikava njenu sliku u društvu, uveliko utiče na njenu ličnost i utiče na njeno raspoloženje, čini osobu hrabrijom, veselijom, a u pojedinim trenucima čak i tužnom i depresivnom. Ipak, to zavisi od načina na koji se muzika sluša i osjeća.

Umjetnici imaju sposobnost da žive u stalno otvorenom stanju interpretacije i reinterpretacije proizvoda svog rada. Za umjetnika cilj muzičke kompozicije nije da prenese istinu doslovce, već da prenese neki aspekt univerzalne istine koji će, ako bude uspješan nastaviti da pokreće ljude i utiče na njih čak i kada se društvo i kultura promjene. Moć umjetnosti je to što nas povezuje jedne s drugima i sa velikim istinama o tome šta znači biti živ i šta znači biti čovjek.

Autor: Milan Popović ( Psiholog, psihoterapeut)

Share This Article